سکته مغزی چیست، چه علایٔمی دارد و چه زمانی اتفاق می‌‌افتد؟

سکته مغزی چیست و چه زمانی اتفاق می‌افتد؟ چگونه می‌توان از آن پیشگیری کرد؟ در این مقاله قصد داریم به این سؤالات پاسخ دهیم و عوامل خطر که احتمال ابتلای آن را افزایش می‌دهند، بیان کنیم.

سکته مغزی

سکته مغزی زمانی اتفاق می‌افتد که خون‌رسانی به بخشی از مغز کاهش یافته و یا قطع می‌شود. در این صورت اکسیژن و مواد مغذی به اندازه کافی به مغز نمی‌رسند. در این حالت سلول‌های مغز در عرض چند دقیقه شروع به مردن می‌کنند.

همانند سکته قلبی، سکته از نوع مغزی نیز یک حالت اورژانسی پزشکی است و به درمان فوری نیاز دارد. به عبارت دیگر، در این وضعیت هر لحظه اهمیتی حیاتی دارد. اقدام به موقع می‌تواند آسیب مغزی و سایر عوارض را کاهش دهد.

علایٔم سکته مغزی چیست؟

علایٔم و نشانه‌های سکته مغزی به‌طور کلی عبارتند از: مشکل در صحبت‌کردن و درک‌ آنچه دیگران می‌گویند. ممکن است فرد در این لحظات دچار سردرگمی یا مشکل در درک گفتار شود.

فلج‌شدن یا بی‌حس شدن صورت، بازوها یا پا از دیگر نشانه‌های سکته مغزی است. فرد ممکن است دچار بی‌حسی، ضعف یا فلج ناگهانی در صورت یا دست و پا شود. این اغلب فقط یک طرف بدن را تحت تأثیر قرار می‌دهد.

پزشکان عقیده دارند اولین و ساده‌ترین راه برای تشخیص بروز علایٔم سکته از نوع مغزی این است که هر‌دو دست فرد را به بالای سر او ببریم. اگر یک دست شروع به افتادن کند، احتمالاً سکته مغزی وجود دارد. این فرد همچنین زمانی که لبخند بزند، ممکن است یک طرف دهانش آویزان و یا کج شود.

بروز مشکلات بیماری در یک یا هر‌دو چشم از دیگر نشانه‌ها است. ممکن است فرد به‌طور ناگهانی در یک یا هر‌دو چشم خود احساس تاری یا سیاهی کند. دوبینی و یا سردرد ناگهانی شدید نیز خطرناک است. اگر این سردرد همراه با استفراغ، سرگیجه و یا تغییر هوشیاری باشد، احتمالاً نشان‌دهنده سکته مغزی است.

مشکل در راه رفتن نیز از دیگر علایٔم است. فرد در این شرایط زمین می‌خورد و یا تعادل خود را از دست می‌دهد.

اگر کسی که همراه او هستید، سکته کرده باشد، به زمان شروع علایٔم توجه ویژه‌ای داشته باشید. برخی از گزینه‌های درمانی زمانی مؤثرتر هستند که بلافاصله پس از شروع سکته اعمال شوند.

دلایل سکته مغزی

طبق مطالعات پزشکان، دو دلیل اصلی برای این نوع سکته وجود دارد: انسداد شریان (ایسکمیک) یا ترکیدن و نشت رگ خونی (هموراژیک).

برخی از افراد ممکن است تنها یک اختلال موقتی در جریان خون به مغز داشته باشند که به‌عنوان «حمله ایسکمیک گذرا» یا «TIA» شناخته می‌شود. این حالت علایٔم پایدار ایجاد نمی‌کند. با‌این‌حال مهم است که هرچه سریع‌تر تشخیص داده شود.

سکته ایسکمیک

این شایع‌ترین نوع سکته مغزی است و زمانی اتفاق می‌افتد که رگ‌های خونی مغز باریک یا مسدود می‌شوند. در این صورت جریان خون ورودی به مغز به شدت کاهش می‌یابد. رگ‌های خونی مسدود یا باریک‌شده در اثر رسوبات چربی، لخته خون یا سایر مواد زایٔد ایجاد می‌شوند. این رسوبات در رگ‌های خونی تجمع می‌کنند.

برخی از تحقیقات اولیه نشان داده است که عفونت ناشی از ویروس کرونا ممکن است خطر سکته مغزی ایسکمیک را نشان دهد؛ اما برای تأیید این نکته به انجام مطالعات بیشتری نیاز است.

سکته هموراژیک

سکته هموراژیک زمانی رخ می‌دهد که یک رگ خونی در مغز نشت می‌کند و یا پاره می‌شود. خونریزی مغزی می‌تواند دلایل مختلفی داشته باشد. برخی از این دلایل عبارتند از:

فشار خون بالای کنترل نشده – مصرف بیش از حد داروهای رقیق‌کننده خون – تروما (مانند تصادف) – رسوب پروتیٔین در دیواره رگ‌های خونی که منجر به ضعف در دیواره عروق می‌شود.

عوامل خطر

عوامل زیادی هستند که می‌توانند خطر سکته مغزی را افزایش دهند. عوامل خطر بالقوه که قابل درمان هستند، عبارتند از:

اضافه وزن – عدم تحرک بدنی – نوشیدن زیاد الکل – استفاده از داروهای غیرقانونی مانند آمفتامین – فشار خون بالا – کشیدن سیگار – دیابت – کلسترول بالا – سابقه شخصی یا خانوادگی سکته مغزی.

سایر عوامل مرتبط با خطر عبارت است از:

سن: افراد ۵۵ ساله یا بالاتر نسبت به افراد جوان در معرض خطر بیشتری هستند.

نژاد یا قومیت: نژاد یکی دیگر از عوامل تأثیرگذار بر میزان خطر ابتلا به این نوع از سکته است.

جنسیت: مردان بیشتر از زنان در معرض خطر این نوع از سکته هستند. زنان معمولاً در هنگام سکته مغزی مسن‌تر هستند و احتمال مرگ آن‌ها در اثر سکته بیشتر از مردان است.

هورمون‌ها: استفاده از قرص‌های ضدبارداری یا هورمونی درمانی که شامل استروژن است، خطر ابتلا به این نوع از سکته را افزایش می‌دهد.

مراجعه به پزشک

در صورت مشاهده علایٔم یا نشانه‌های سکته مغزی، حتی اگر علایٔم می‌آیند و می‌روند و یا حتی به‌طور کامل ناپدید می‌شوند، فوراً به پزشک مراجعه کنید. در نظر داشته باشید که باید خیلی سریع اقدام کنید:

از فرد بخواهید لبخند بزند. آیا یک طرف صورت آویزان شده و یا کج شده است؟

حالت اسلحه: از فرد بخوانید هر‌دو دست خود را بالا بیاورد و یا حالت خاصی مانند اسلحه را با انگشتان خود نشان دهد. آیا فرد قادر به بلند‌کردن دستان خود – هر‌دو دست – یا شکل‌دادن به آن‌ها هست؟

تکرار‌کردن: از فرد مذکور بخواهید یک جمله ساده را چندین بار پشت سر هم تکرار کند. آیا صحبت‌های او مبهم و عجیب است؟

اگر هریک از این موارد در مورد فرد صادق بود، سریعاً با پزشک تماس بگیرید و وضعیت اضطراری را اعلام کنید. منتظر توقف علایٔم یا خفیف‌شدن آن‌ها نباشید. یادتان باشد که در مواردی مانند سکته مغزی ثانیه‌ها نیز اهمیت دارند و هر لحظه که دیر شود احتمال آسیب به مغز و میزان ناتوانی فرد افزایش می‌یابد.

عوارض سکته مغزی

سکته مغزی گاهی اوقات می‌تواند باعث ناتوانی‌های موقت و گاهی دایٔمی شود؛ بسته به مدت زمانی که مغز جریان خون ندارد و اینکه کدام قسمت بدن تحت تأثیر قرار گرفته است. عوارض ممکن است شامل موارد زیر باشد:

فلج یا از دست دادن حرکت عضلات – مشکل در صحبت‌کردن یا بلعیدن – از دست دادن حافظه یا مشکلات فکری – مشکلات عاطفی – درد – تغییر در رفتار و توانایی مراقبت از خود.

پیشگیری

بسیاری از راهبردهای پیشگیری از سکته مغزی همان راهبردهای پیشگیری از بیماری‌های قلبی هستند. به‌طور کلی پزشکان مردم را به روی آوردن به سبک زندگی سالم تشویق می‌کنند:

کنترل فشار خون بالا – کاهش کلسترول و چربی‌های اشباع شده در رژیم غذایی – ترک مصرف دخانیات – مدیریت میزان قند مصرفی به منظور جلوگیری از ابتلا به دیابت – ورزش کردن و افزایش میزان فعالیت بدنی – کاهش وزن – حفظ وزن در بازه سلامت – داشتن رژیم غذایی سرشار از میوه و سبزیجات – کاهش و یا حذف میزان مصرف الکل – پرهیز از مصرف مواد مخدر حتی به‌صورت گاه‌به‌گاه.