در این مقاله قصد داریم تومور مغزی را مورد مطالعه قرار دهیم. ابتدا آن را تعریف می‌کنیم و سپس تومورهای بدخیم و خوش‌خیم را مرور می‌کنیم. مروری بر آناتومی مغز، علایٔم تومور مغزی، درمان و انواع آن از دیگر بخش‌هایی است که در این مقاله روی آن‌ها مطالعه شده است.
تومور مغزی چیست؟
تومور مغزی رشد سلول‌های غیرطبیعی است که در مغز ایجاد شده‌اند. برخی از تومورهای مغزی بدخیم (سرطانی) هستند، درحالیکه برخی دیگر غیرسرطانی و یا اصطلاحاً خوش‌خیم هستند.
این تومور می‌تواند در مغز یا سایر قسمت‌های سیستم عصبی مرکزی (CNS) مانند ستون فقرات یا اعصاب جمجمه‌ای ایجاد شود.
مغز نقش اصلی در کنترل اکثر عملکردهای بدن از جمله آگاهی، حرکات، احساسات، افکار، گفتار و حافظه دارد. تومور مغزی می‌تواند بر توانایی مغز در انجام وظایف مذکور تاثیر بگذارد.
تفاوت میان تومور مغزی بدخیم و خوش‌خیم
بدخیم بودن یا نبودن تومور به سرعت تکثیر سلول‌های آن بستگی دارد. اگر تومور از سلول‌هایی تشکیل شده باشد که به آرامی تکثیر می‌شوند، معمولا خوش‌خیم است. اما اگر سلول‌ها به سرعت تکثیر شوند، به آن تومور بدخیم می‌گویند.
تومورهای خوش‌خیم مغز سرطانی نیستند. این نوع تومورها نسبتا کند رشد می‌کنند و تمایلی به گسترش – به سایر اعضای بدن – ندارند. این تومورها با اینکه سرطانی نیستند، اما گاهی اوقات علایٔمی بروز می‌دهند که ممکن است نیاز به درمان داشته باشند. تومور مغزی خوش‌خیم هم در برخی شرایط می‌تواند یک وضعیت پزشکی جدی را رقم بزند.
از سوی دیگر، تومورهای بدخیم سرطانی هستند. این نوع تومورها عموما با سرعت بیشتری رشد می‌کنند و نسبت به تومورهای خوش‌خیم تهاجمی‌تر هستند. آن‌ها اغلب در بدن گسترش می‌یابند و به سایر نواحی مغز و نخاع آسیب می‌رسانند. تومورهای بدخیم مغز باید در اسرع وقت درمان شوند تا از رشد آن‌ها جلوگیری شود.
مروری بر آناتومی مغز
مغز و نخاع باهم سیستم عصبی مرکزی (CNS) را تشکیل می‌دهند. مغز اندام پیچیده‌ای است که از اعصاب و بافت هم‌بند تشکیل شده است. اعصاب در مغز و نخاع پیام‌ها را به سراسر بدن منتقل میکند. CNS تمام عملکردهای بدن را هدایت و تنظیم میکند.
به عبارت دیگر، CNS کنترلگر هسته اصلی وجودی ماست. آنچه CNS کنترل میکند عبارت است از:
شخصیت ما که شامل افکار، حافظه، هوش، گفتار، درک و احساسات است.
حواس که شامل بینایی، شنوایی، چشایی، بویایی و لامسه است.
عملکردهای اساسی بدن مانند تنفس، ضربان قلب و فشار خون.
CNS همچنین نحوه عملکرد ما در محیط را نیز کنترل میکند که شامل فعالیت‌هایی مانند حرکت، تعادل و هماهنگی میان اعضای مختلف بدن است.
مغز از چندین بخش مختلف تشکیل شده است و هر قسمت از مغز وظایف مختلفی دارند. بنابراین، علایٔم تومور مغزی و گزینه‌های درمانی موثر بستگی زیادی به محل قرارگیری تومور دارد.
مغز از سه قسمت اصلی تشکیل شده است که در زیر به اختصار به توضیح هریک می‌پردازیم:
مغز: این بخش از اطلاعات حواس ما استفاده میکند تا به بدن ما بگوید چگونه نسبت به هرچیزی واکنش نشان دهد. کنترل فعالیت‌هایی مانند خواندن، تفکر، یادگیری، حرکت، گفتار، بینایی، شخصیت و احساسات بر عهده این بخش است.
مخچه: این قسمت تعادل ما در ایستادن، راه رفتن و سایر حرکات را کنترل میکند.
ساقه مغز: این بخش مغز را به نخاع متصل میکند و عملکردهای اساسی بدن مانند تنفس، خواب، دمای بدن و فشار خون را کنترل میکند.
برخی قسمت‌های دیگر عبارتند از لوب‌های مغز که به ما کمک می‌کنند فکر کنیم و استدلال‌های مختلف را به کار ببریم. لوب‌ها همچنین شامل مسیرهای عصبی برای شنوایی و بینایی هستند.
درجه‌بندی تومور مغزی
پزشکان برای آنکه بتوانند میزان تهاجم تومور را تعیین کنند، آن را درجه‌بندی می‌کنند. به‌طور سنتی، تومورها براساس ویژگی‌های بافت‌شناسی و نشانگرهای مولکولی به عنوان درجه ۱ تا ۴ طبقه‌بندی می‌شوند. تومورهای درجه ۱ عمدتا در کودکان رخ می‌دهد و جدا از تومورهای درجه ۲ تا ۴ است – که عمدتا در بزرگسالان دیده می‌شوند.
تومورهای درجه ۲ کمترین میزان تهاجم به بدن را دارند – نسبت به درجه ۳ و ۴. تومورهای درجه ۳ و ۴ خطرات بیشتری برای بدن دارند.
نشانگر مولکولی چیست؟
همه نشانگرهای مغزی یکسان نیستند. برخی از تومورها در ساختار ژنتیکی یا مولکولی سلول‌ها تفاوت‌هایی دارند. این تفاوت‌ها نشانگرهای مولکولی یا نشانگرهای زیستی نامیده می‌شوند.
این نشانگرهای اهمیت فزاینده‌ای در تشخیص و درمان تومور مغزی دارند. به عنوان مثال، برخی از نشانگرها به تعیین میزان تهاجمی بودن تومور کمک می‌کنند. برخی دیگر نیز تعیین می‌کنند که تومور تا چه اندازه به درمان پاسخ می‌دهد.
تفاوت تومور مغزی با ضایعه مغزی چیست؟
تومور مغزی نوع خاصی از ضایعات مغزی است. ضایعه هر ناحیه از بافت آسیب دیده را توصیف میکند. همه تومورها ضایعه هستند، اما همه ضایعات مغزی تومور نیستند. سایر ضایعات مغزی می‌تواند در اثر سکته مغزی، آسیب مغزی و ناهنجاری‌های مغزی ایجاد شود.
عوامل خطر
صفات ارثی در ژن‌ها حمل می‌شوند. هر فرد دارای دو نسخه از هر ژن است: یکی از هر والدین. ژن‌ها اغلب حاوی تغییرات کوچکی در انتقال از پدر و مادر به فرزند هستند. گاهی اوقات این تغییرات هیچ مشکلی ایجاد نمی‌کنند اما گاهی اوقات این تغییرات جدی و خطرناک است و می‌تواند در نحوه عملکرد ژن اختلال ایجاد کند.
مطالعات نشان داده است تنها ۵ الی ۱۰ درصد افراد مبتلا به تومور مغزی دارای سابقه خانوادگی تومور مغزی هستند. بدین ترتیب به نظر می‌رسد اکثریت قریب به اتفاق تومورهای مغزی از سندرم‌های ژنتیکی ارثی حاصل نمی‌شوند.
عوامل خطرزای محیطی
شناخته شده‌ترین عامل خطر مرتبط با تومور مغزی، پرتوهای درمانی با دوز بالا است. به عنوان مثال، افرادی که شغل آن‌ها ایجاب میکند با پرتوهای درمانی سروکار داشته باشند، احتمالا ابتلای دو برابری به سرطان مغز را دارند.
مواد شیمیایی صنعتی نیز به دلیل توانایی در عبور از سد خونی مغز خطرناک هستند. سد خونی مغز از مغز در برابر سموم و عوامل بیماری‌زا محافظت میکند.
مطالعات پزشکان نشان داده است مصرف بیش از حد داروهای ضدبارداری خوراکی و درمان‌های هورمونی سنگین از دیگر عوامل خطر در ابتلا به تومور مغزی است.
مطالعات پزشکان در زمینه شناخت بهتر عوامل خطر و نحوه رفع آن‌ها ادامه دارد.
علایٔم تومور مغزی
همانطور که گفتیم بخش‌های مختلف مغز عملکردهای مختلف بدن را کنترل می‌کنند. بنابراین علایٔم تومور مغزی بسته به محل تومور متفاوت است. به عنوان مثال، تومور در مخچه در پشت سر ممکن است باعث ایجاد مشکل در حرکت، راه رفتن، تعادل و هماهنگی شود.
اگر تومور بر مسیر بینایی ایجاد شود، ممکن است تغییراتی در بینایی فرد رخ دهد.
اندازه تومور و سرعت رشد آن نیز از دیگر عوامل تاثیرگذار بر علایٔم است.
به‌طور کلی شایع‌ترین علایٔم تومور مغزی ممکن است شامل موارد زیر باشد:
سردرد – تشنج – مشکل در فکر کردن، صحبت کردن یا یافتن کلمات مناسب در حین صحبت کردن – تغییر شخصیت یا رفتار به‌طور مشکوک – ضعف – بی‌حسی یا فلج در یک قسمت یا یک طرف بدن – از دست دادن تعادل یا سرگیجه مداوم – تغییر ناگهانی بینایی – سردرگمی – از دست دادن حافظه.
درمان
رایج‌ترین درمان برای تومورهای مغزی جراحی است. برای برخی از تومورها، جراحی به منظور برداشتن تومور و پس از آن زیر نظر گرفتن بیمار تنها راه ممکن برای درمان است.
شیمی درمانی و یا پرتو درمانی نیز از دیگر روش‌های درمان تومور مغز (سرطان مغز) است که با کوچک شدن تومور و یا کمک به کاهش سرعت رشد آن به بهبود فرد کمک میکند.
دانشمندان در تلاش هستند تا با ساخت داروهای موثر در درمان انواع سرطان‌ها از جمله سرطان مغز بتوانند پروسه درمان را آسوده‌تر کنند.
تومور مغزی رشد سلول‌های غیرطبیعی در مغز است. تومورها می‌توانند در هر قسمت از مغز یا جمجمه ایجاد شوند، از جمله پوشش محافظ آن، قسمت زیرین مغز (پایه جمجمه)، ساقه مغز، سینوس‌ها، حفره بینی و غیره.
تومور مغزی می‌تواند در سلول‌های مغز ایجاد شود و یا می‌تواند از جای دیگری شروع شده و تا مغز گسترش یابد.
با رشد تومور، فشاری روی بافت مغزی اطراف ایجاد می‌شود که سبب تغییر عملکرد ناحیه آسیب دیده مغز می‌شود. این رخداد با توجه به ناحیه آسیب دیده علایٔم متفاوتی دارد.
امروزه پزشکان موفق به شناخت بیش از ۱۲۰ نوع تومور مغزی در انسان شده‌اند – این تومورها براساس تاثیری که بر روی بافت مغز می‌گذارند، شناخته می‌شوند.
همه تومورهای مغزی سرطانی نیستند، اما حتی موارد خوش‌خیم (غیرسرطانی) به دلیل اندازه یا محل خود می‌توانند خطرناک باشند.
