تصمیم‌ گیری بدون تفکر و معضلات آن

باور به تئوری‌های توطئه و داشتن اعتماد به نفس کاذب دو موردی‌ هستند که افراد مبتلا به آن معمولا در تفکر و تصمیم‌گیری عجول هستند.

معمولا قبل از اتخاذ یک تصمیم‌ بزرگ در زندگی، چقدر زمان صرف تحقیق می‌کنید؟ به نظر می‌رسد پاسخ این سوال برای بسیاری از ما «تقریبا هیچ» است. برای مثال، اکثر مردم برای خریدن یک ماشین معمولا فقط به دو نمایندگی یا حتی کمتر مراجعه می‌کنند. طبق مطالعه‌‌ای که نتایج آن در ژورنال مطالعه‌ی خدمات پزشکی چاپ شده، مردم برای انتخاب یک پزشک، معمولا بجای مشورت با متخصصان این زمینه و مراجعه به وب‌سایت‌ها و مقالات معتبر که در این باره می‌نویسند، صرفا از نظر دوستان و آشنایان استفاده و پیروی می‌کنند.

ما حتی لزوما توان تفکر خود را برای تصمیم‌گیری‌های بزرگ‌تر نگه نمی‌داریم و آن را صرف موضوعات کم اهمیت‌تر می‌کنیم. زمانی که یک پنجم آمریکایی‌ها برای برنامه‌ریزی تعطیلات‌شان صرف می‌کنند، بیشتر از زمانی‌ است که برای تنظیم برنامه‌ی مالی آینده‌ می‌گذارند. البته افرادی هم هستند که قبل از اتخاذ یک تصمیم به طور افراطی و خسته‌کننده‌ای تمام جزییات آن را زیر و رو می‌کند؛ این کار نیز ممکن است منجر به تفکر بیش از حد (Overthink) شود. اما تعداد بسیار زیادی از مردم هم در تصمیم‌گیری عجول و اصطلاحا زود باور هستند. روانشناسان معتقدند این روش تفکر و تصمیم‌گیری یک سوگیری شناختی و تمایلی به سمت اشتباهات فکری است. در این مورد در واقع اشتباه فکری به این دلیل رخ می‌دهد که فرد بر اساس کمترین شواهد و عجولانه تصمیم‌گیری می‌کند.

در این پژوهش ما یافته‌ایم که تصمیم‌گیری عجولانه در واقع تنها بخشی از یک الگوی بزرگتر رفتاری و تفکری مستعد خطا است. البته که داشتن این الگوها مضر است؛ افرادی که در تصمیم‌گیری عجول هستند معمولا بجای انتخاب راه و روش‌های مناسب‌تر در زندگی، راه‌هایی را انتخاب می‌کنند که در نهایت شانس کمی برای موفقیت در آن‌ها دارند.

بررسی الگوی تصمیم‌گیری

برای مطالعه‌ این موضوع، ما الگوی تصمیم‌گیری بیش از ۶۰۰ فرد عادی را مورد بررسی قرار دادیم. به دلیل این‌که اکثر مطالعات قبلی در مورد این موضوع روی افراد دارای اسکیزوفرنی (روان‌گسیختی) صورت گرفته، ما هم از بازی فکری مشابهی که در همین زمینه‌ مطالعاتی استفاده می‌شود کمک گرفته‌ایم (قضاوت عجولانه در بین افراد مبتلا به اسکیزوفرنی رایج است).

در این بازی، بازیکنان با فردی روبرو می‌شدند که در حال ماهیگیری از یکی از دو دریاچه‌ موجود بود. در دریاچه‌ اول، رنگ بیشتر ماهی‌ها قرمز بود و دریاچه‌ دوم بیشتر ماهی‌ها خاکستری بودند. ماهیگیر شروع به ماهیگیری می‌کند و تنها زمانی دست از این‌ کار برمی‌دارد که بازیکن فکر می‌کند می‌تواند بگوید او در حال ماهیگیری از کدام دریاچه است. برخی بازیکنان باید تعداد زیادی ماهی می‌دیدند تا بالاخره بتوانند تصمیم نهایی را بگیرند. اما افراد عجول در قضاوت، تنها با دیدن یک الی دو ماهی تصمیم خود را می‌گرفتند و نظرشان را بیان می‌کردند.

ما همچنین از شرکت‌کنندگان سوالاتی پرسیدیم تا با الگوهای فکری آن‌ها بیشتر آشنا شویم. ما یافتیم که هرچه فرد با توجه به تعداد کمتری ماهی تصمیم‌گیری می‌کرد، اشکالات بیشتری هم در نوع باور‌ها، دلایل و تصمیماتش داشت.

برای مثال، احتمال اینکه افراد عجول در قضاوت به تئوری‌های توطئه، مانند دروغ بودن ماموریت آپولو و عدم رفتن انسان به ماه باور داشته باشند، بسیار بیشتر است. همچنین این اشخاص معمولا به رویدادهای ماوراءالطبیعه و افسانه‌های پزشکی، مثل این ایده که پزشکان و مسئولان سلامت و بهداشت از قصد ارتباط بین امواج موبایل و سرطان را پنهان می‌کنند، اعتقاد دارند.

مشکلات افراد عجول در تصمیم‌گیری

افراد عجول در تصمیم‌گیری نسبت به کسانی که این ویژگی بد را ندارند، معمولا اشتباهات بیشتری در موضوعات نیاز به تفکر تحلیلی مرتکب می‌شوند.

در قمار کردن نیز اشخاص عجول معمولا انتخاب‌هایی انجام می‌دهند که در آن شانس کمتری برای پیروزی دارند. در نتیجه شکست می‌خورند. به خصوص که این افراد به ‌دام تمرکز بیش از حد روی تعداد دفعاتی که یک نتیجه می‌تواند برنده شود، بجای تمرکز روی کل بازه‌ نتیجه‌های ممکن میفتند.

عجله در قضاوت همچنین مشکلاتی در رابطه با اعتماد به نفس کاذب پدید می‌آورد؛ در یک امتحان در رابطه با حقوق مدنی ایالات متحده، افراد عجول در تصمیم‌گیری، بیشتر از باقی شرکت‌کنندگان با تخمین بالایی از درستی پاسخ‌هایشان مطمئن بودند؛ حال با اینکه پاسخ آن‌ها ممکن بود اشتباه باشد.

تمایز در کیفیت تصمیم‌گیری و قضاوت بین افراد عجول و افراد عادی حتی پس از اینکه ما تفاوت‌های شخصیتی و هوشی (بر اساس آزمون هوش کلامی) آن‌ها را هم در ارزیابی خود حساب کردیم، همچنان چشم‌گیر بود. طبق داده‌های ما همچنین به نظر می‌رسد که این تمایز در افراد عجول صرفا بخاطر داشتن عجله در انجام کارهایشان نیست.

چرا افراد عجله می‌کنند؟

پس چه دلیلی پشت این عجله است؟ عموم روان‌شناسان معتقدند که دو راه فکری وجود دارد؛ راه اول، اتوماتیک، که با عنوان سیستم۱ هم شناخته می‌شود. در این سیستم، ایده‌های به ذهن آمده به راحتی، خیلی سریع و بدون تفکر عمیق‌تر بیان و موجب تصمیم‌گیری می‌شوند. راه دوم تفکر، کنترل شده، یا سیستم۲ است. این راه فکر کردن شامل آگاهی و تحلیل و آوردن دلایل منطقی، هوشمندانه و حساب شده قبل از تصمیم‌گیری است.

ما بررسی‌های متنوعی انجام دادیم تا متوجه شویم چقدر از جواب‌های شرکت‌کنندگان‌مان بصورت اتوماتیک و سریع و چقدر آن‌ها به صورت منطقی و تحلیل شده بوده‌اند. متوجه شدیم که هر دو گروه افراد عجول و غیرعجول، به طور مساوی تحت تاثیر سیستم۱ ذهنی‌شان قرار دارند. اگرچه که در سیستم۲، یعنی تفکر تحلیلی قبل پاسخ به یک مسئله، افرادی که در قضاوت کردن عجول هستند از درجه‌ کمتری از تفکر کنترل شده بهره می‌برند.

این سیستم۲ است که به مردم کمک می‌کند تا بین آلودگی‌ها و سوگیری‌های ذهنی که حاصل سیستم۱ تفکر هستند، تعادل برقرار شود. به بیان دیگر، افرادی که در قضاوت کردن عجول و زودباورند، احتمالا نتیجه‌گیری‌های خود را بر اساس نگاه اول و بدون پرسش‌گری و منطق قبول می‌کنند. نبود تفکر از نوع سیستم۲ در این افراد همچنین دلیل باورها و استدلال‌‌های نادرست‌شان است.

درمان افراد عجول

خوشبختانه ممکن است امیدهایی برای درمان افراد عجول باشد. پژوهش‌های ما نشان می‌دهند که استفاده از تمرین‌هایی که تعصبات ذهنی این افراد را هدف قرار می‌دهند، می‌توانند به آن‌ها کمک کنند تا منطقی‌تر فکر کنند. خصوصا این‌ که ما با استفاده از روشی به نام تمرین فراشناختی که مربوط به پژوهش‌های اسکیزوفرنی است، یک نسخه‌ خودگام آنلاین برای هدف قرار دادن سوگیری‌های فکری این افراد ساخته‌ایم. در این تمرین شرکت‌کنندگان با اشتباهات و سوگیری‌های فکری خود به طور مستقیم روبرو می‌شوند. برای مثال، در طول تمرین، ما از شرکت‌کنندگان درخواست می‌کنیم تا پازلی را حل کنند و هنگامی که در انجام این کار دچار اشتباهی شدند که حاصل تعصبات فکری‌شان است، این خطاها را در همان لحظه به‌ آن‌ها گوشزد می‌کنیم تا شرکت‌کننده با قدم‌های اشتباه و همچنین مشکلات دیگر فکری خود آشنا شود. این کار باعث می‌شود تا اعتماد به نفس کاذب این افراد به طور تدریجی کم‌‌رنگ‌تر شود.

ما قصد داریم این کار و پژوهش را ادامه دهیم بلکه بتوانیم مشکلات دیگری که بخاطر عجول بودن افراد برایشان بوجود می‌آیند را شناسایی کنیم. همچنین ما کنجکاویم که بدانیم با وجود رایج بودن این اشکالات شناختی، آیا پتانسیل مفید و سودمندی نیز در آن‌ها وجود دارد یا خیر. در طول این فرآیند ما قصد داریم تا دوباره به سمت پژوهش‌های مربوط به اسکیزوفرنی برگردیم. در برخی مطالعات انجام شده، دو سوم افراد دارای اسکیزوفرنی که دچار توهم هستند، در حل کردن مسائل ساده‌ احتمال نیز دچار اشکال عجول بودن در تصمیم‌گیری هستند. در صورتی که تنها یک پنجم مردم عادی در حل چنین مسئله‌هایی این مشکل را دارند.

اسکیزوفرنی یک حالت نسبتا نادر در مردم است و هنوز ارتباط بین عجول بودن و وجود اشکال در قضاوت و تصمیم‌گیری چندان شناخته شده نیست. پژوهش ما روی جمعیت عادی مردم این پتانسیل را دارد تا با پر کردن خلأهای موجود بتواند به افراد دارای اسکیزوفرنی کمک کند. در زندگی روزمره، این سوال که آیا باید قبل از تصمیم‌گیری کاملا به قضیه فکر کنم یا این‌که دل را به دریا بزنم، یک سوال مکرر و البته مهم است. مطالعات اخیر نشان می‌دهند که حتی ذره‌ای اندیشیدن عمیق و جمع‌آوری اطلاعات و شواهد قبل از تصمیم‌گیری می‌تواند از بروز اشتباهات بزرگ در زندگی جلوگیری کند. گاهی اوقات برای تصمیم‌گیری‌های بزرگ نیاز است تا قبل از انتخاب زمان بیشتری را برای اندیشیدن صرف کنیم.